Gore-fest *fuilchíocrach, frith-Sheimíteach, foréigneach, spioradálta, spreagúil agus cumhachtach… Sin roinnt aidiachtaí a bhí in úsáid ag léirmheastóirí le gairid le cur síos a dhéanamh ar scannán úr mór-ráchairte Mel Gibson, *The Passion Of The Christ.

Díríonn an scannán isteach ar an dá uair déag deireanach i saol Íosa Críost, agus léiríonn a chéasadh, a uirísliú agus a chrochadh ar an chrois gan aon mhaoithneachas.

Nuair a d’fhógair Gibson go raibh sé i gceist aige an scannán seo a dhéanamh agus go mbeadh sé in Aramais (teanga ársa na Palaistíne) agus i Laidin, agus fotheidil i mBéarla leis, leiríodh iontas agus sceipteachas sna meáin chumarsáide. Thóg sé dhá bhliain déag air maoiniú a fháil don scannán, é a léiriú agus a phleanáil. D’admhaigh sé gur spreag tréimhse dheacair a d’fhulaing sé ina shaol pearsanta féin é, tréimhse a chuidigh leis machnamh a dhéanamh ar Pháis Chríost. Chuaigh scéal na Páise go mór i bhfeidhm air agus mhothaigh sé go raibh sé de dhualgas air é a insint ar a bhealach féin.

Tugann na soiscéil eolas dúinn ar bheagnach 100 lá i saol Íosa agus is faoi na laethanta deireanacha atá an méid is mó eolais tugtha dúinn. Is í Aoine an Chéasta an bhuaic agus tugtar mionléargas ar a chuid uaireanta deireanacha. Tugtar an Pháis ar an tréimhse choscrach seo, ón fhocal Gréigise a chiallaíonn fulaingt. Ba é an céasadh an bealach ab éifeachtaí a bhí i measc chiníocha na Meánmhara sa seanam le duine daortha a uirísliú.

Tá tagairt déanta do Pháis Íosa a théann chomh fada siar leis an cheathrú haois ina bhfuil íomhánna dá laethanta deireanacha le feiceáil ar *saracophagi *- conraí cloiche ag déanamh cur síos ar a bhrath, a ghabháil agus a thriail. Ansin sa chúigiú haois thosaigh íomhánna eile ag teacht chun cinn sna lámhscríbhínní - íomhánna ardmhaisithe, bunaithe ar an chéasadh.

Sna meánaoiseanna ba í an Eaglais Chaitliceach ba mhó a leag béim ar an Pháis. Tréimhse dhorcha a bhí lomlán de spiorad an bháis agus de thionchar an diabhail a bhí sa tréimhse seo. Creideann scoláirí sa lá atá inniu ann gur freagra a bhí sa mhórbhéim seo a chuir muintir na meánaoiseanna ar phianta agus ar chéasadh Chríost ar na huafáis - an galar dubh agus mórán tubaistí eile - a bhí á gcrá féin. De réir mar a tháinig an Chríostaíocht i réim in iarthar na Eorpa, aithníodh an céasadh, ar amharcadh air mar mhodh uiríslithe ag am amháin, mar phríomhshiombail an creidimh nua.

Nuair a bhí religiúin eile ag ceiliúradh a ndéithe cumhachtacha doscriosta, dhírigh an Eaglais Chaitliceach ar fhulaingt agus leochaileacht Chríost. Cuireadh béim ar a dhaonnacht, a chraiceann stróicthe agus a chnámha briste. Rinneadh taispeántas naofa dá chorp marbh céasta.

Ag léiriú na Páise

Is iomaí ealaíontóir agus déantóir scannán a bhfuil iarracht déanta aige an Pháis a léiriú ina dhóigh féin, roinnt acu níos conspóidí ná a chéile.

Síos trí na haoiseanna d’fhéach ealaíontóirí ár nós Giotto, Hieronymos Bosch, Leonardo Da Vinci agus Michelangelo lena gciall féin a bhaint as na scéalta.

Faoi láthair tá taispeántas grúpa le feiceáil thart timpeall ar an Bhreatain Mhór dar teideal “Presence” ina ndéanann ealaíontóirí nua-aimseartha cur síos ar Pháis Chríost. Ina measc tá Peter Howson, ealaíontóir conspóideach agus Críostaí as an nua a bhfuil cáineadh déanta aige ar dhánlanna de bharr gan iad a bheith sásta saothar cráifeach a chur ar taispeáint. Léiríonn a phíosa “Christos Aneste”, atá le feiceáil in eaglais i nGlaschú, Íosa á shíneadh féin amach ón chrois, a lámha fuilteacha sínte amach aige, Sátan fágtha ar chroch ar a chúl.

Tá *The Last Temptation of Christ *le Martin Scorsese (1988) i measc na scannán a rinneadh i gcaitheamh na mblianta faoin ábhar seo. Sa saothar seo, léirítear Íosa mar dhuine cráite a bhful cathú air, agus dírítear ar na dualgais atá le comhlíonadh aige.

Díríonn Franco Zefferelli isteach ar Íosa mar sheánmóirí agus amharcann sé ar a mhinistreacht i *Jesus of Nazereth *(1977).

Agus ní thiocfadh linn gan tagairt a dhéanamh don raic agus rírá a bhí ann nuair a d’oscail The Life of Brian, le Terry Jones, i 1979, scannán ina ndearna an drong sin ó Monty Python scigmhagadh ar chuid de na cleachtais atá tagtha chun cinn i measc na gCríostaithe le dhá mhíle bliain anuas.

Ní bheidh deireadh leis an scéal seo, dar ndóigh. Fad is a bheidh daoine beo ar an domhan seo beidh athsmaoineamh agus athmhíniú á ndéanamh i gcónaí ar shaol Íosa Críost.

Is as Doire ó dhúchas í Ciara Nic Gabhann ach tá sí ina cónaí i mBaile Átha Cliath anois, áit a bhfuil sí ag obair mar mhúinteoir ealaíne.